ارزش افزوده چیست؟
با توجه به کتیبه های گلی که از «تخت جمشید» به دست آمده است، در دوران «هخامنشیان» مالی چی ها و ماموران دولت از هر کاسب با توجه به مقدار کسبش، مالیات می طلبیدند و شاید ایرانیان باستان اولین بنای نظام مالیاتی مبتنی بر ارزش افزوده را پایه گذاری کرده باشند. اما تدوین این نظام و تبدیل آن به قانون، صرفا برای اولین بار در کشورهای توسعه یافته اروپایی همچون آلمان صورت گرفت. برای مثال فرض کنید هیزم شکنی 100 گرم چوب را به کوره دار به مبلغ 1000000ریال فروخته بفروشد و این کوره دار این 100گرم چوب را داخل کوره انداخته و از آن 50 کیلو زغال سیه فام به دست آورد،سپس آن را به مبلغ 2000000ریال به مغازه دار می فروشد و مغازه دار نیز آن را به قرار هر کیلویی 70000ریال به مجموع 3500000ریال به مصرف کننده خانگی می فروشد، در این جا متوجه می شویم کوره دار 1000000ریال و مغازه دار 1500000ریال سود برده است.
در این مثال«چوب» یک کالای "واسطه ای" و «زغال» کالای "محصول" می باشد و ارزشی که در طول روند تولید، به ارزش «چوب» اضافه می شود را اصطلاحا «اضافه ارزش» یا «ارزش افزوده» می نامند. براساس این روش یک نظام مالیاتی مدرن طرح ریزی گردید؛ تا مثلا مغازه داری که 1500000ریال از زغال سود برده به اندازه همان 1000000ریال مالیات بپردازد؛تا با این کار اضافه ارزشی که به وجود آمده صرف کارهای عمومی و عام المنفعه دولتی همچون ساخت بیمارستان ها، درمانگاه ها، پارک ها و مدارس و دانشگاه ها و ... شود.
در نظام مالیاتی ارزش افزوده، هر ساله نرخی از طرف دولت اعلام می شود. طبق آخرین نرخ ها، نرخ مالیات بر ارزش افزوده 6% و نرخ عوارض شهرداری 3% مجموعا 9%اعلام گردیده است. التبه در دنیای واقعی مواد اولیه به صورت مفت از منابع طبیعی گرفته نمی شود، بلکه دولت ها با در اختیار گرفتن منابع و معادن، آنها را استخراج کرده و در بورس می فروشند، کارخانه دارها مجبورند مواد اولیه را از بورس خریداری نمایند. ضمنا هر کارخانه ای با توجه به میزان تولیدش یک سهمیه یا سوبسید در بورس دارد.
در نظام مالیاتی مبتنی بر مالیات ارزش افزوده هر سه ماه یا به عبارتی پایان هر فصل(بهار، تابستان، پاییز،زمستان) می بایست تمامی حرفه ها و کسب و کارهای مشمول قانون مالیات ارزش افزوده صورت خرید و فروش های خود را ارائه کرده تا بر اساس آن اداره دارایی سهم خود را به عنوان ارزش افزوده دریافت نماید به هر سه ماه که معمولا همان یک فصل سال می باشد یک «دوره مالیاتی» گفته می شود.
در پایان هر فصل مالیاتی، حساب های عوارض خرید و فروش را می بندیم یعنی برعکس ماهیتشان بدهکار و بستانکار می کنیم تا در نهایت مابه التفاوت به دست بیاید اگر ارزش افزوده و عوارض فروش از خرید بیشتر باشد این مابه التفاوت به حساب دارایی ریخته می شود و بلعکس. به این عمل اصطلاحا تهاتر میگویند.
��الاهای معاف و مشمول
در نظام مالیات بر ارزش افزوده، کالاها به دو دسته تقسیم می شوند. کالاهایی که دولت از آنها مالیات و عوارض میگیرد(کالاهای مشمول مالیات) و کالاهایی که دولت از آنها مالیات و عوارض نمیگیرد(کالاهای معاف از مالیات).در حقیقت دولت برای برخی از تولیدکنندگان کالاهای اساسی همچون محصولات کشاورزی خام، دام و طیور و فرش دستباف، این امتیاز و پاداش را قائل شده است تا این تولید کنندگان به تولید این محصولات و کالاهای استراتژیک و اساسی پرداخته و کشور را از نظر اقتصادی بی نیاز سازند. در مقابل دولت ها در مقابل برخی کالاهای لوکس و تجملی و یا مضر و زیان آور همچون سیگار و مواد دخانی و گازوئیل و اتومبیل های گران قیمت، نرخ مالیاتی بیشتر از نرخ مصوب برای سایر کالاها که همان 9% است قرار داده، ملاک معمولا چند چیز است اولی بهداشت عمومی که مثلا کالاهایی همچون سیگار و تنباکو کمتر مصرف شود و ملاک بعدی به خاطر مصرف کمتر منابع تجدید نشدنی همچون نفت و بنزین می باشد.
لیست برخی از مهمترین کالاهای معاف از مالیات بر ارزش افزوده
- محصولات کشاورزی خام و فرآوری نشده، همچون گندم و برنج و ذرت و دانه زیتون.
- لازم به ذکر است زیتون پرورده و زیتون شور شامل این معافیت نمی باشند زیرا روی این محصولات کار انجام شده و دیگر «خام» محسوب نمی شوند.
- دام و طیور زنده-آبزیان- زنبور عسل و کرم ابریشم
- آرد نانوایی، گوشت، قند و شکر، حبوبات و سویا، پنیر و شیر، روغن نباتی و شیر خشک نوزادان
- کود و سم و بذر و نهال
- کتاب و مطبوعات
- اموال غیرمنقول همچون زمین و ساختمان
- انواع دارو و لوازم مصرفی درمانی(انسان و حیوان و گیاه) و خدمات توانبخشی و حمایتی و ...
نکات مهم در مورد مالیات بر ارزش افزوده
- مالیات بر ارزش افزوده از روی فاکتورها و صورتحساب های فروش و خرید شرکت محاسبه می شود، بنابراین در هر فاکتور چه خرید و چه فروش باید ستون و ردیفی با این عنوان ایجاد نمود، که البته این کار در بسیاری از نرم افزارهای حسابداری به شکل پیش فرض ایجاد شده است.
- تخفیفات فروش و خرید در محاسبه مالیات بر ارزش افزوده تاثیری ندارد.
- از آنجا که نظام مالیات بر ارزش افزوده بر مبنای دوره مالیاتی سه ماهه می باشد، که در مجموع چهار دوره در سال می باشد، بنابراین تاریخ صورتحساب های خرید و فروش به عنوان تاریخ تعلق مالیات ارزش افزوده در ان دوره مالیاتی ملاک قرار می گیرد. حال اگر تاریخ تحویل کالا به مشتری یا به ما در صورت خرید ما و یا تاریخ انجام معامله زودتر از تاریخ صورتحساب باشد، ملاک تاریخ های فوق می باشد و در مورد شرکت های خدماتی که به جای کالا، خدمت ارائه می کنند تاریخ انجام شدن خدمت ملاک است.
- چنانچه بخشی از بهای فروش کالا و خدمات سوخت گردد و لاوصول اعلام شود مبلغ آن از مالیات و عوارض آن دوره کسر می گردد.
- بهای آب و برق و گاز و تلفن یک واحد اقتصادی که در جهت تولید یا امور مرتبط با محصول در آن واحد مصرف می شود، به مانند خرید با آن رفتار می کنند یعنی کاهنده مالیات بر ارزش افزوده می باشد.
- کالاهای معاف از مالیات چنانچه برای استفاده شغلی به عنوان دارایی شرکت ثبت گردد، یا برای مصرف شخصی صاحبان بنگاه های اقتصادی برداشت گردد، تحت عنوان «عرضه کالا به خود» شناخته شده و مشمول مالیات می گردد مثالا فرش دستبافت که کالای معاف از مالیات می باشد؛چنانچه در یک شرکت خرید و فروش گردد، معاف از مالیات می باشد، ولی اگر همین فرش توسط یکی از مدیران برداشت و به منزل برده شود و در عین حال به عنوان یکی از دارایی های شرکت در ترازنامه بیاید آنگاه مشمول مالیات می گردد.
- وظیفه پرداخت مالیات فروش بر عهده فروشنده است و فروشنده می بایست مبلغ فوق را از خریدار دریافت نموده و حداکثر تا 15 روز پس از پایان هر دوره مالیاتی سه ماهه با تسلیم اظهارنامه به اداره دارایی، تسویه حساب نماید.
- مدارک و اسناد و فاکتورهای مورد استفاده برای محاسبه مالیات بر ارزش افزوده می بایست به مدت 10 سال بعد از سال مالی مربوطه توسط مودیان نگهداری گردد تا چنانچه از آنها درخواست شد قادر به ارائه آن باشند.
- در نظام مالیاتی ارزش افزوده چنانچه برگشت از فروش داشته باشیم آن را در حکم «خرید» تلقی می کنیم و مالیات و عوارض آن را به مشتری بازپس می دهیم؛
- در نظام مالیاتی ارزش افزوده، برگشت از خرید در حکم «فروش» تلقی می گردد.
میتوانید برای دریافت اطلاعات بیشتر جهت اخذ دیپلم حسابداری به صفحه دیپلم حسابداری مراجعه کنید.